Koyun tarımı, günümüzde gelinen nokta itibariyle keçi tarımından farklı özellikler gösterir. Keçi tarımında ağırlıklı gelir kalemi süt geliri olurken, koyun tarımındaysa kuzu gelirine bağlı bir üretim söz konusudur. Keçiler yılda 1 defa yavrularken, koyunlar 2 defa yavrularlar. Bu durumda koyunun kuzu geliri artarken, laktasyon süresini kısaldığından dolayı süt geliri düşmektedir. Bu yapısı itibariyle de koyun tarımı kuzu gelirlerine dayalı olarak yapılan bir üretim şeklidir.
Koyunların işletmeye olan direkt maliyetini yemler belirler. Koyunlar, selülozu fazla olan yemleri yani kaba yemleri (kuru ot, saman, silo yemleri ve yeşil yemler) daha çok tüketirler. Fakat kaba yemlerde koyunlar için gerekli bazı maddeler az bulunur ya da hiç bulunmaz. Kaba yemlerin bu özelliğinden dolayı koyunlara mutlaka yoğun yem (tahıl kırmaları, küspeler) de verilmelidir.
Koyun tarımı, keçi tarımının tersi özellikler gösterir. Keçi tarımında ağırlıklı gelir kalemi süt geliri olurken, koyun tarımında ise kuzu gelirine bağlı bir üretim söz konusudur. Koyun, keçinin ihtiyacı olan meradan daha kaliteli bir meraya ihtiyaç duyar. Koyunlar için ideal mera, 4-6 cm yüksekliğinde yonca ve çayır karışımlarını içerir. Merada kaldığı dönemlerde, koyunlara mutlaka selenyum desteği olan yemler verilmelidir. Kasım ayının başından itibarense meraya ek olarak, içeride de ek yemleme yapılması zorunludur.
Şimdi 100 adet koyunu olan bir işletmenin yıllık faaliyetine bir göz atalım;
100 adet koyun yılda 2 defa yavrular. Bazı koyunlar ikiz yavrulayacağından her defasında 130 adet civarında yavru elde edilecektir.
130 adet kuzu * 2 defa yıllık yavrulama = 260 adet toplam yıllık kuzu üretimi
Koyunların beslenmesi
Koyunun yaşam ihtiyacı 1.100 gr/gün kuru yoncadır.
—–1 Şubat – 30 Haziran döneminde = 5 ay mera + 300 gr/gün kuru yonca
300 gr kuru yonca * 100 koyun = 30 kg kuru yonca
30 kg * (30gün*5ay=150gün) = 4,5 ton kuru yonca
—–1 Temmuz – 30 Ocak döneminde ( 7 ay Mera yok ) = 1.300 gr/gün kuru yonca
1.300 gr kuru yonca * 100 koyun = 130 kg kuru yonca
130 kg * (30gün*7ay=210gün) = 27,3 ton kuru yonca
TOPLAM = 4,5 ton + 27,3 ton = 31.8 ton yıllık kuru yonca ihtiyacı
Önemli notlar: Koyun tarımında mutlaka kaliteli bir meraya ihtiyaç vardır. 1 dönüm merada 6 koyun beslenebilir. Otlatma münaveleli yapılmalı ve aynı dönüm üzerinde aşırı otlatmaktan kaçınılmalıdır. Merada bir bitkinin ortalama büyüme süresi 6 hafta olduğundan, mera parçalara bölünmeli ve bu hafta otlatılan arazide 6 hafta sonra tekrar otlatılmalıdır. 100 koyun için en az 60 dönüm araziye ihtiyaç vardır. Bu arazinin tel örgülerle 6 parçaya ayrılarak, otlatmanın bu şekilde yapılması gerekmektedir.
Kuzuların beslenmesi
Kuzuya günde 800 gr kuru ot ya da kuru yonca, 300 gr da kesif yem vermeliyiz.
3 ay ( 90 gün ) kuzu beslemesi * 800 gr kuru ot yada kuru yonca = 72 kg kuru ot ya da kuru yonca ( 1 kuzunun ihtiyacı )
72 kg * 260 kuzu = 18,7 ton yıllık tüm kuzuların kuru ot ya da yonca ihtiyacı
3 ay ( 90 gün ) * 300 gr kesif yem = 27 kg kesif yem ( 1 kuzunun ihtiyacı )
27 kg * 260 kuzu = 7 ton yıllık tüm kuzuların kesif yem ihtiyacı
Koyun ve kuzuların toplam yıllık maliyeti
31,8 ton tüm koyunların yıllık kuru yonca ihtiyacı + 18,7 ton tüm kuzuların yıllık kuru yonca ihtiyacı = 50,5 ton
50,5 ton kuru yonca * 400 TL/ton = 20.200 TL
7 ton kesif yem * 900 TL/ton = 6.300 TL
TOPLAM: 26.500 TL yıllık kuru yonca ve kesif yem masrafı
Yıllık toplam gelir
225 TL/kuzu * 260 adet kuzu = 58.500 TL
Koyunlardaki süt geliri, işletme giderlerini ve sağlık giderlerini karşılamaya yetmeyeceğinden dolayı her sene bu giderler için 7.500 TL civarında bir meblağın ayrılması gerekmektedir.
58.500 TL toplam kuzu geliri- 7.500 TL işletme ve sağlık giderleri – 26.500 TL yem giderleri = 24.500 TL yıllık net kar.
Koyunların veriminde meranın geniş ve kaliteli olması çok büyük önem taşır. Meranın yonca ve baklagil içeriği kesinlikle %50’yi geçmemelidir. Bu oranın aşılması düşük gebelik sayısını artırmaktadır. Hamilelik öncesi koyun başına 450 gr ek yemleme ( arpa-buğday) yapmak gerekir. Bu yemleme kuzu verimini %15 oranında arttırır. Kaliteli çayır otunun protein değeri samanın 4 katıdır. Enerji değeri de 1,5 katı. Ayrıca otun vitamin ve mineral miktarı da samandan fazladır. Bu açıdan samandan ziyade kaliteli çayır otu ile besleme daha iyi sonuçlar verecektir.
Sağlıklı bir kuzu, 4-5 kg civarında doğar ve 22-54 kg arasına geldiğinde de etkili bir şekilde pazarlanabilirler. Yıllara göre kuzu fiyatları mevsime bağlı olarak en yüksek Nisan-Mayıs aylarında ve en düşük Eylül-Kasım aylarındadır.
Yapılması gereken yatırım (2013 fiyatları)
60 dönüm arazi : 3.500 TL/dönüm * 60 = 210.000 TL
2 dönümlük işletme arazisi köy içinde = 50.000 TL
İşletme binası inşaatı = 60.000 TL
Ahır İnşaatı = 60.000 TL
Traktör = 25.000 TL
Makine alet-ekipman = 20.000 TL
Yemlikler-sulama sistemleri = 10.000 TL
100 adet koyun * 750 TL/koyun = 75.000 TL
TOPLAM = 510.000 TL
510.000 TL yatırım / 24.500 TL yıllık getiri = 20.8 yıl sonra yatırım kendisini amorti edebilmektedir. Bu yönüyle bakıldığında çok da cazip bir yatırım olmadığı görülmektedir. 100 koyun ile başlanılan işletme faaliyetinin en kısa zamanda 200 koyuna çıkartılması durumunda ancak karlı bir üretimden bahsetmek söz konusu olabilecektir.
